In de Vietnamese hoofdstad Hanoi bezoeken we de voormalige Hòa Lò gevangenis, bij ons vooral bekend omdat Amerikaanse piloten tijdens de Vietnamoorlog daar als krijgsgevangenen vastgehouden werden. Daar blijkt echter nog een aangrijpende geschiedenis aan vooraf te gaan.
Politieke leiders gevangen
Een klein geelgeverfd gebouw met brokken grove steen in de muren en bruinige dakpannen, overtorend door een vijfentwintig etages hoog appartementencomplex. Alleen het poortgebouw van de door de Franse kolonisator eind negentiende eeuw gebouwde gevangenis staat nog overeind. Boven de ingang waar wij - net als de gevangenen destijds - door naar binnen stappen, staat “Maison Centrale”. Die naam staat in Frankrijk voor een gevangenis voor gevaarlijke langgestraften. De gedetineerden in de eerste vijftig jaar van de vorige eeuw waren vooral Vietnamese politieke gevangenen, mannen en vrouwen die in opstand kwamen tegen de Franse overheersing van hun land. Martelingen waren gewoon in de overvolle gevangenis, en de slechte hygiënische en mensonterende omstandigheden maakten Hòa Lò al snel een gehaat symbool van de Franse overheersing voor de Vietnamezen. Begrijpelijkerwijs ligt de nadruk van het museum ook op die periode en de misdaden van de Franse overheersers, ook omdat latere leiders van communistisch (Noord) Vietnam in dit gebouw opgesloten waren.
Bekertjes en guillotine
We zien eenvoudige voorwerpen die de Vietnamese vrijheidsstrijders in Hòa Lò gebruikten, zoals aluminium bekertjes, grove dekens en dunne kleding. De houten guillotine die de Fransen gebruikten om de doodstraf uit te voeren, inclusief de metalen bak voor het afgehakte hoofd, is vrijwel helemaal in het donker opgesteld, vlak naast de looproute. We botsen er nog net niet tegenaan, wat een (ongetwijfeld zo bedoeld) confronterend en luguber effect geeft. Boven de enorme tweedeurige metalen toegangspoort hangt een traliewerk dat we ook terugzien in een ruimte die is ingericht zoals “Blok E”, voor politieke gevangenen, in 1930 was. In het halfduister zitten tientallen beelden van magere mannen dicht naast elkaar in een open ruimte op houten banken, hun benen vastgezet in metalen schakels, dikke tralieramen boven hun hoofden. Een indrukwekkend beeld.
In duistere smalle gangen gaan we krappe cellen binnen waar zwartwit-foto’s van gevangenen hangen, met hun verhaal. Met en zonder audiotour luisteren en kijken de vooral Vietnamese bezoekers aandachtig naar hun geschiedenis en de offers die hun landgenoten maakten voor de vrijheid.
Amandelboom voor menselijke waardigheid
Buiten de cellenblokken, maar binnen de gevangenispoorten, staat een hoge amandelboom. Deze was erg belangrijk voor de gevangenen, lezen we. Ze gebruikten de schors en jonge bladeren van de boom om wonden van de martelingen schoon te maken en om ziektes zoals dysenterie te bestrijden. De amandelen vulden het magere dieet aan, en van het hout werden fluitjes en pijpen gemaakt. Zo gaf de boom een beetje menselijke waardigheid terug.
Begrijpelijkerwijs vanuit de Vietnamese geschiedenis, zijn de persoonlijke verhalen en de teksten bij de foto’s, panorama’s en voorwerpen redelijk propagandistisch. We merken daarbij wel een verschil: bij de Franse overheersing zijn de verwijten stevig en blijvend. “Het was de hel op onze aarde in het hart van Hanoi” is de letterlijke tekst op ons entreekaartje over deze periode. Bij de nasleep van de Amerikaanse Oorlog, zoals de Vietnamoorlog hier genoemd wordt, is ook plaats voor verzoening en vriendschap.
Welcome to the Hanoi Hilton, John McCain
Tussen 1964 en 1973 zaten vooral Amerikaanse piloten van neergeschoten B52-bommenwerpers en gevechtsvliegtuigen in Hòa Lò. Over de mishandelingen, slechte hygiënische omstandigheden en het beperkte eten die zij in hun memoires beschrijven, lezen we niets in het museum. Noord-Vietnam heeft dit altijd ontkend en gesteld dat de omstandigheden hetzelfde waren als in de krijgsgevangenenkampen in het door de Amerikanen gesteunde zuiden van het land.
Spottend met hun dramatische omstandigheden, doopten de Amerikanen Hòa Lò om tot het “Hanoi Hilton”, naar de luxe hotelketen. Ook op deze afdeling zien we onder andere gebruiksvoorwerpen, een Amerikaans pilotenpak, een tekening die een krijgsgevangene maakte voor Kerstmis, foto’s van de luchtverdediging van Hanoi en van neergehaalde bommenwerpers, en borden met foto’s over de gevangen piloten. De bekendste van hen is John McCain, jarenlang senator en voormalig Amerikaans presidentskandidaat. Drie foto’s, waaronder beeld waarop hij door Vietnamezen gered wordt uit het meer waarin hij, zwaargewond, met zijn parachute was geland, is alle aandacht die het museum aan hem besteed. Meer aandacht is er op de open binnenplaats voor de voormalig gevangenen van het Hanoi Hilton die na de oorlog terugkeerden en verzoening vonden. Grote kleurenfoto’s met lachende gezichten en groepen Amerikaanse en Vietnamese mensen samen. Net als bij het fraaie memorial, waar iedereen mag poseren, bloemen mag zetten, bidden, en wierook mag branden, voor vrede.
Bezoek het museum tijdens je Vietnam rondreis. Onze local Hero Eric helpt je graag. Duik in de geschiedenis van Vietnam, niet altijd even rooskleurig. Maar wel ontzettend leerzaam.
